Henryk Dietel

Inskrypcja:

HIER RUHT IN GOTT
HEINRICH GOTTHOLD DIETEL
* IN GREIZ 15. MÄRZ 1839
† 24. JUNI 1911

Miejsce pochówku:
Sektor D, Mauzoleum rodziny Dietlów, miejsce 1A

Biogram:
Heinrich Gotthold Dietel – (ur. 15.03. 1839 w Greizu (Niemcy), zm. 24.06.1911 w Sosnowcu) – przemysłowiec branży włókienniczej.

Był najstarszym z piątki dzieci Heinricha Gottloba Dietla, fabrykanta włókienniczego i Johanny Wilhelminy Merbold. Jego dzieciństwo opisał we swoich wspomnieniach Henryk Dietel Junior (1881-1953). Wspomina on: […] Początkowo [Henryk Dietel] pracował jako uczeń w warsztacie ślusarskim. Był bardzo muzykalny i w tajemnicy uczył się grać na skrzypcach. Gdy wykryła to jego matka, zabroniła mu zajmować się takimi daremnymi rzeczami. W celu zdobycia wiedzy i doświadczenia młody Henryk udał się w podróż do Ameryki. Po powrocie do Europy wydzierżawił przędzalnie w Böhmen [Czechy]. Tam zaprzyjaźnił się z księdzem katolickim, który to ksiądz w wyniku tej przyjaźni konwertował na ewangelicyzm.

Od ojca otrzymał fundusze na założenie własnej firmy. Nie czekając zbyt długo uruchomił własną produkcję przędzy. W 1854 zakupił teren pod budowę fabryki w Cunersdorf. Wspólnie ze swoim ojcem w 1868 założył w Wilkau przędzalnię. W 1873 ze względu na dobrą koniunkturę przeniesiono całą produkcję do Wilkau (fabrykę w Cunersdorf zlikwidowano). Franz i Gottlob – bracia Henryka, zostali wówczas współwłaścicielami firmy. W 1877 zamieszkał w Dreźnie przy Schnorrstraße, naprzeciwko laboratorium chemicznego. Uczęszczał jako słuchacz do drezdeńskiej Wyższej Szkoły Technicznej. W czerwcu 1878 wziął ślub z Klarą Julią Jacob. Ceremonia odbyła się w Lipsku. Po ślubie przez krótki czas mieszkał wraz ze swoją żoną przy Schnorrstraße. Wkrótce otrzymał z Petersburga zgodę na założenie fabryki włókienniczej w Rosji. Na teren Sosnowca przybył we wrześniu 1878. Początkowo mieszkał w przygranicznych Katowicach. Po przyjeździe do Sosnowca założył pierwszą w Królestwie Polskim i Cesarstwie Rosyjskim przędzalnię wełny czesankowej.

We wspomnieniach znajdujemy też takie informacje:

Po roku zakończono wreszcie budowę pierwszych budynków i nasi rodzice przenieśli się do Sosnowic. Sosnowice były wówczas jedynie stacją kolejową, trzeba więc było zatroszczyć się o wielu współpracowników i dlatego wybudowano szereg domów dla nich i ich rodzin.

Domy te wybudowano w końcu lat 80 XIX. Od nazwy ich budowniczego zostały one nazwane „domami Dietlowskimi„. Znajdowały się przy dawnej ul. Dietlowskiej (obecnie część ul. 3 Maja). Część tych zabudowań została zburzona w latach 70. XX wieku.

Po przyjeździe do Sosnowca Henryk Dietel zamieszkał ze swoją żoną na pierwszym piętrze domu portierów. Budowę pałacu Dietla rozpoczęto w 1880. W 1894 rozbudowano pałac, poprzez dobudowanie dwukondygnacyjnej Sali balowej oraz żelaznej oranżerii. W 1899 doszło do kolejnej przebudowy związanej z ujednoliceniem budynku. Na pamiątkę szczęśliwych chwil  jakie przeżył senior rodu pozostawiono bez zmian środkowy mur, jednakże z powodu pożaru, który wybuchł w 1900 elewacja została ujednolicona. We wnętrzach pałacu często odbywały się bale maskowe. Przy swoim pałacu założył park. Jego centralnym miejscem było wzgórze z sztucznymi ruinami oraz świątynią dumania, zwaną „świątynią Sybilli”.

Po rozpoczęciu produkcji sosnowiecki zakład podlegał pod fabrykę macierzystą w Wilkau, nie posiadał pralni i czesalni a w jego murach pracowało około 80 robotników. Dzięki sukcesie firmy, zdecydowano rozbudować zakład i około 1890 przedsiębiorstwo mogło na swoim terenie prowadzić cały cykl produkcyjny. Na przełomie XIX i XX wieku w przędzalni Dietlowskiej pracowało ponad 2000 robotników (dużą część stanowiły kobiety). Zakłady produkowały głównie na eksport do carskiej Rosji, gdzie trafiało 2/3 wyrobów. Reszta szła do Łodzi. Firma posiadała swoje oddziały w Moskwie, gdzie przedstawicielem był Otto Castner oraz w Łodzi, gdzie firmę reprezentował Otto Goldammer.  

W Sosnowcu urodziło się 5 synów państwa Dietlów: Heinrich Georg (1881), Boris Eduard (1883), Alfrid Richard (1885), Roman Jacob (1886) i Gottlob Wladimir (1888). Obok niemieckich imion potomkowie rodu Dietlów otrzymali imiona rosyjskie.

W 1889 Dietel ufundował dwuklasową szkołę o sześciu oddziałach tzw. Aleksandrówkę, która początkowo mieściła się w jednym z domów robotniczych przy obecnej ul. Stefana Żeromskiego. Z biegiem lat została przeniesiona do pierwszego od strony pałacu domu dietlowskiego przy ulicy 3 Maja. Była ona utrzymywana z procentów z kwoty na rachunku zgromadzonym w Banku Państwowym. Następnie od 1895 była to szkoła 5-klasowa, z 8 oddziałami. Nie był to jednak koniec jego działalności na polu edukacji. W 1894 utworzył Szkołę Realną, która swoją pierwszą siedzibę miała w „Aleksandrówce”. Pierwszym dyrektorem szkoły był Eugeniusz N. Pfeifer. Naukę rozpoczęto 17 października.

W latach 1895-1898 Dietel wybudował neorenesansowy gmach szkolny zaprojektowany przez Antoniego Jabłońskiego-Jasieńczyka, do której przeniosła się Szkoła Realna. 21 września 1898 uroczyście przekazano nowy gmach o powierzchni 840 m2.  Aby ułatwić dojazd do szkoły, dzięki porozumieniu z Koleją Warszawsko-Wiedeńską, utworzono specjalny pociąg, który dowoził uczniów do szkoły, a kursował w godzinach zajęć szkolnych. Szkoła posiadała bardzo dobre wyposażenie, piękną aulę, 14 klas lekcyjnych, salę rysunkową i pracownie naukowe. W szkole znajdowały się dwie biblioteki, jedna przeznaczona dla uczniów z księgozbiorem liczącym 767 tomów. Biblioteka nauczycielska posiadała 684 tomy. Budynek był całkowicie ogrzewany (szkoła miała podgrzewany dach). Budynek szkoły był otoczony ogrodem. W szkole działała orkiestra, która miała do dyspozycji 31 instrumentów.

Po uzyskaniu przez Sosnowiec praw miejskich w 1902. Dietel objął funkcję Radcy Kolegialnego. Po wybuchu rewolucji w 1905 roku fabryka pracowała z wieloma przestojami do 1908. Razem ze swoją żoną Klarą działał na polu charytatywnym. Wspierał Towarzystwo Pomocy dla Niezamożnych Uczniów Sosnowieckiej Szkoły Realnej, był członkiem Zarządu Sosnowiecko-Sieleckiego Towarzystwa Pomocy dla ubogich Chrześcijan. Brał również udział w budowie sosnowieckich świątyń. Ufundował do cerkwi Wiary, Nadieżdy i Lubwi 8 dzwonów. Wraz z pracownikami swojej firmy złożył się na budowę kościoła katolickiego p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Sosnowcu oraz ofiarował teren pod budowę cerkwi św. Mikołaja i łożył na jej budowę.

Zmarł 24 czerwca 1911. Jego pogrzeb odbył się 27 czerwca. Ceremonia pogrzebowa odbyła się w ufundowanym przez niego kościele ewangelickim, skąd w żałobnym kondukcie pogrzebowym wyruszono na cmentarz ewangelicki przy dzisiejszej ulicy Smutnej. W jego pogrzebie wzięło udział 10 000 ludzi. Nad jego grobem radca prawny firmy zmarłego – Rieder wygłosił przemówienie:

Ś. P. Henryk Dietel był człowiekiem niezwykłym, człowiekiem wyjątkowym. Nie będę rozwodził się nad skarbami cnót nieboszczyka, albowiem zbyt dobrze są one znane wszystkim tu obecnym i zresztą wiekopomne dzieła Jego: Szkoła realna, szkoła aleksandryjska, kościół ewangelicki i wiele, wiele innych – same mówią za siebie. […] Był to małżonek wzorowy, ojciec kochający i dla dzieci swoich poświęcający się, obywatel zacny i prawy, szef dobry, wyrozumiały, dobroczynny, zwłaszcza dla braci robotniczej, dla której był prawdziwym opiekunem i ojcem. Serce miał na niedolę wszelką czułe, a charakter szlachetny i nieskazitelny. Oto dlaczego zgon ś. p. Henryka Dietla okrył wszystkich żałobą i wywołał ten szczery i powszechny żal, którego wyrazem jest ten liczny i wspaniały orszak żałobny, złożony z przedstawicieli różnych narodowości, stanów, wyznań i przekonań.

3 grudnia 1925 Rada Miejska w Sosnowcu zmieniła nazwę ulicy Dietlowskiej na ulicę Stefana Żeromskiego. Z ową propozycją do sosnowieckiego magistratu wystąpiła prasa.

Galeria zdjęć:

Nekrologi: